Da li ste nekada prošli pored Prizrena na Sani, tajanstvenog lokaliteta neobične ljepote? Dok gledate prema kanjonu rijeke Sane, možda se zapitate ko je, kada i zašto podigao arhitektonski kompleks na vrhu te teško pristupačne litice, nekoliko stotina metara iznad riječnog toka. Šta se krije iza zidina ove misteriozne građevine?

Odgovore na ova pitanja otkrila je arheološka ekipa Muzeja Republike Srpske, predvođena arheologom i muzejskim savjetnikom Goranom Simonovićem. Kažu da je riječ o ostacima luksuzne rezidencije ili manjeg dvora, piše Buka.

I dok predanje i lokalna tradicija kažu da se na tom mjestu nalazio grad Crne kraljice, koja ga je napustila pred turskim osvajačima sa konjima naopako potkovanim, natovarenim ogromnim blagom, arheolozi više vjeruju da bi ličnost koja je podigla ovaj manji dvorac na Prizrenu trebalo tražiti među vlastelom koja je stolovala u gradu Ključu i upravljala župom Banjicom, jednom od župa Donjih Krajeva, krajine srednjovjekovne Bosne. Ipak, pitanja o prvobitnoj namjeni kompleksa i o onome ko ga je podigao, ostat će otvorena do kraja iskopavanja.

Šta je sve pronađeno na Prizrenu?

Simonović i njegova ekipa, od sredine oktobra, nastavili su arheološka istraživanja koja traju već devet sezona, otkrivajući da su zidovi manjeg kasnosrednjovjekovnog kompleksa građeni na način karakterističan za to razdoblje. 

- Zidovi su izrađeni od lomljenog i pritresanog kamena, vezani krečnim malterom, slagani u neuredne horizontalne redove s okruglim otvorima, a tu su i tragovi drvenih nosača za skele - objašnjava Simonović.

U srednjoj cjelini kompleksa pronađen je objekat koji je imao dvoranu i podrum. 

- U njemu su u građevinskom šutu, 2013. godine, u arheološkim sitima zablistali ukrašeni dijelovi arhitekture ovog zagonetnog kompleksa. Bilo je tu dijelova doprozornika ili dovratnika izrađenih od mekog pješčenjaka, ukrašenih motivom plastične tordirane vrpce i urezanim geometrijskim motivima. Luksuzni karakter nekih od ovih nalaza, za sada, upućuje na pretpostavku da bi prvobitna namjena kompleksa na Prizrenu mogla biti rezidencijalna - dodaje Simonović.

Između slojeva zemlje, koji su više od 500 godina prekrili ruševine kompleksa, arheolozi su otkrili još jedan sloj sa značajnim sadržajem. Ovi nalazi, uključujući dijelove kasnosrednjovjekovnog oružja, grnčariju, životinjske kosti, dijelove žrvnjeva, staklene posude, konjsku opremu, frulu, udicu i građevinske okove, pružili su ključne informacije o tajanstvenoj prošlosti ovog mjesta.

Stradanje kompleksa

Istražujući, arheolozi su došli do zaključka da je kompleks najvjerovatnije stradao 1463. godine, prilikom prvog pada Bosne pod Turke. 

- Nedugo posle toga, kompleks je zauzela vojna posada koja je prilagođavala, delimično uklanjala i rušila zatečene ostatke radi komunikacije - objašnjava Simonović. 

On dodaje da sve ukazuje na to da je osmatračnica na Prizrenu funkcionisala u okviru lanca utvrđenja i osmatračnica koje su pripadale Jajačkoj banovini, strateškoj zoni prema Turskoj carevini, formiranoj nakon što je Ugarska država preotela Turcima delove nekadašnje bosanske kraljevine. Vojna posada je, najvjerovatnije, napustila lokalitet krajem XV veka, nakon čega je ovo mjesto zapustilo i prepušteno zubu vremena.

I Iliri su bili ovdje?

Baveći se Prizrenom, arheolozi su, uz pomoć lokalnih stanovnika, na vrhu otkrili ostatke utvrđenog praistorijskog naselja, gradinskog tipa, naselja sa koga su došli oni koji su na vrhu stijenke odbacili ulomke polomljenih lonaca. 

- Da se na ovu stienu iznad hučne i kanjonom stješnjene Sane izlazilo i mnogo prije nego što su na njoj otpočeli graditi srednjovjekovni neimari, svjedoči nekoliko ulomaka praistorijskih lonaca, pronađenih na samom početku istraživanja, i to sasvim slučajno, na površini lokaliteta. Neobično je to, ali ovi neugledni, odbačeni parčići razbijenih posuda od pečene zemlje u trenu nas uvode u lavirinte istorije nesagledive dubine, u neko drevno vrijeme, u doba gvozdeno, negde, u prvi milenijum pre Hrista, kada su na najvišem vrhu brda Prizrena, u nemirna vremena, pripadnici nekog lokalnog ilirskog plemena sklanjali sebe i svoje bližnje, tražeći utočište od neprijatelja ili prirodnih katastrofa, postavljali prve temelje za ono što će kasnije postati grad sa bogatom istorijom - piše Simonović.

Budućnost Prizrena na Sani

Ove godine istraživanje će se fokusirati na iskopavanje južne cjeline, koja je za sada najslabije istražena. Simonović napominje da će sistematsko arheološko istraživanje Prizrena na Sani omogućiti formiranje kvalitetne baze podataka koja će značajno doprinijeti istraživanju srednjovjekovne baštine Republike Srpske i Bosne i Hercegovine. Pronađeni predmeti mogu poslužiti kao osnova za budući zavičajni muzej Mrkonjić Grada.

Nakon istraživanja, biće izrađena monografija o lokalitetu koja će pratiti završnu izložbu. Arheolozi su uvjereni da Prizren na Sani ima svijetlu budućnost, sa rekonstruisanim kompleksom, muzejskom postavkom i atraktivnim sadržajima koji će privlačiti posjetioce.

Na kraju, važno je napomenuti da sistematska arheološka istraživanja lokaliteta traju u kontinuitetu od 2011. godine. Sprovode se u organizaciji Muzeja Republike Srpske, uz finansijsku podršku Opštine Mrkonjić Grad i Ministarstva za prosvjetu i kulturu Republike Srpske.

(Buka.com/DEPO PORTAL/au/Foto: Muzej Republike Srpske)